Tía tô (Folium Perillae Fructescentis)\
Lá tía tô dùng làm thuốc được ghi đầu tiên trong sách bản thảo kinh tập chú, thuộc họ Hoa môi ( Lamiaceae). Cây tía tô cho vị thuốc có lá (tô diệp), cành (tô nghạnh ) hạt (tô tử).
Tính vị qui kinh
Cay ôn. Qui kinh phế tỳ.
Theo các sách cổ: Sách Danh y biệt lục: “vị cay ôn”. Sách bị cấp thiên kim yếu phương, tập 26: “cay, hơi ôn, không độc”.
Sách Trấn Nam bản thảo: “nhập 2 kinh tỳ phế”. Sách Bản thảo kinh sơ: “nhập thủ thiếu âm, thái âm, túc dương minh kinh”. Sách Bản thảo kinh giải: “túc quyết âm can, thủ thái âm phế kinh”.
Thành phần chủ yếu: perillaldehyde, d-Limonene, arginine, cumic acid, beta-pinene, cyanin, dihidroperilla alcohol, perilla alcohol.
Tác dụng dược lý
- Theo Y học cổ truyền: Thuốc có tác dụng giải biểu tán hàn, hành khí an thai. Chủ trị chứng ngoại cảm phong hàn, tỳ vị khí trệ, thai động bất an, nhiễm độc cá cua.
- Trích đoạn Y văn cổ:
Sách bản thảo kinh tập chú: “chủ hạ khí, trừ trúng hàn”. Sách Bản thảo cương mục tập 14: “Tía tô, gần đây là thuốc thiết yếu, thuốc vị cay, nhập phần khí, sắc tím nhập phần huyết. Cho nên tác dụng cùng Quất bì, Sa nhân hành khí an thai, cùng Hoắc hương Ô dược, ôn trung chỉ thống, cùng hương phụ, Ma hoàng phát hãn giải cơ, cùng Xuyên khung, Đương qui hòa huyết, cùng Mộc qua, Hậu phác tán thấp giải thử, trị hoắc loạn, cước khí, cùng Cát cánh, Chỉ xác hòa cách khoan trường, cùng hạnh nhân, La bạc tử tiêu đàm, định suyễn”. Sách trường sa dược giải: “Tô diệp tính cay tán, thiện phá ngưng hàn, hạ xung nghịch, khoan hung phúc mà tiêu trướng mãn, cho nên trị được chứng ứ kết trong ngực, là thuốc thông kinh đạt mạch, phát tán phong hàn, song giải trong ngoài”.
- Kết quả nghiên cứu theo dược lý hiện đại
- Nước sắc và cồn chiếc xuất lá tía tô đều có tác dụng giãn mạch ngoài da, kích thích tiết mồ hôi.
- Làm giảm chất xuất tiết của phế quản, làm giảm co thắt cơ trơn của phế quản. Có tác dụng cầm máu.
- Chất tinh dầu làm tăng đường huyết. Aldehyt tía tô chống thối và ức chế trung khu thần kinh.
- Nước ngâm kiệt lá tía tô có tác dụng ức chế các loại vi trùng như tụ cầu khuẩn, trực khuẩn lỵ, trực khuẩn đại tràng.
Ứng dụng lâm sàng:
- Giải cảm phong hàn: Trường hợp cảm mạo phong hàn sốt gai rét, đau đầu ngực đầy tức dùng bài Hương tô tán (lá Tía tô 8g, Hương phụ 8g, Trần bì 6g, Cam thảo 4g, cho thêm Gừng tươi 2 lát sắc nước uống (có thể kết hợp xông lúc thuốc đang nóng tác dụng làm ra mồ hôi tốt).
- Tiêu đàm, giảm ho: Trường hợp ho do ngoại cảm phong hàn dùng bài: Tam tử dương thân thang (Tô tử 6-12g, La bạc tử 8-12g, Bạch giới tử 6-8g) gia vị (thường kèm theo các thuốc thanh nhiệt hoặc nhuận phế), chữa các chứng bệnh viêm đường hô hấp trên, viêm phế quản cấp mạn ho đờm nhiều.
- Lý khí an thai: Trường hợp phụ nữ có mang thai động đau bụng, đau lưng ngực, buồn nôn dùng bài Tử tô ẩm (Tô nghạnh 8g, Đương quy 12g, Bạch thượng 12g, xuyên khung 8g, Đẳng sâm 12g, Trần bì 8g, Đại phúc bì 8g, Cam thảo 4g, Sinh khương 8g, sắc nước uống.
- Kiện vị cầm nôn: Trường hợp nôn do ăn không tiêu đầy bụng kèm nôn (dạng hư hàn) dùng nước sắc là Tía tô uống với viên Hương sa lục quân 6-8g có tác dụng cầm nôn hết đầy bụng. Trường hợp nôn thai nghén dùng nước sắc tô nghạnh uống tốt.
- Giải độc cua cá: Giã lá Tía tô vắt nước uống, hoặc nước sắc lá khô 10g uống lúc nóng. Thường ngày ăn ốc cua hoặc cá gỏi nên kèm ăn rau sống có lá Tía tô. Bài thuốc Tử tô giải độc than gồm Lá Tía tô 10g, Gừng tươi 8g, sinh Cam thảo nước 600ml, sắc còn 200ml uống nóng chia 3 lần trong ngày.
Ngoài ra có kinh nghiệm dùng lá Tía tô chữa sưng vú (Lá tía tô 10g sắc nước uống, bã đắp vú. Hoặc dùng nước sắc lá Tía tô còn nóng rửa chữa chàm lở bìu dái.
Liều lượng thường dùng và chú ý:
Lượng thường dùng trong các bài thuốc từ 4-12g. Dùng độc vị và thuốc tươi có thể nhiều gấp nhiều lần tùy tình hình bệnh lý.
Lá Tía tô có tác dụng giải cảm phong hàn, giải độc, cành có tác dụng như lá nhưng ít hơn, có tác dụng an thai, còn hạt (Tô tử) chủ yếu là hành khí hóa đờm. Trường hợp biểu hư tự ra mồ hôi không dùng.
CÔNG TY CỔ PHẦN DƯỢC PHACO
Trụ sở: QL40B- Thôn 1, Xã Tiên Thọ, Huyện Tiên Phước, Tỉnh Quảng Nam
Điện thoại: (0235) 3 555 666 – (0235) 3 555 777- (0235) 3 555 888
Email: duocphaco@gmail.com
Website liên kết:
https://namlimxanhtienphuoc.net/
