Bạch chỉ (Radix Angelicea)

Bạch chỉ là rễ phơi hay sấy khô của cây bạch chỉ thuộc họ Hoa tán (Umbelliferae), dùng làm thuốc được ghi đầu tiên trong sách Bản kinh. Cây Bạch chỉ đã được di thực có kết quả vào nước ta nhưng chưa được khai thác phát triển.

Tác dụng dược lý

Theo Y học cổ truyền:

Khư phong trừ thấp, thông khiếu chỉ thống, tiêu thủng bài nùng. Chủ trị chứng ngoại cảm đau đầu, vai lưng đau, đau răng, viêm xoang mũi (tỵ uyên) đau phong thấp (phong thấp tý thống) ngứa ngoài da, phụ nữ bạch đới, chứng sang dương nhọt độc.

Kết quả nghiên cứu dược lý hiện đại

Giảm đau: Làm giảm đau đầu do cảm cúm, đau đầu sau đẻ, đau lợi răng, đau thần kinh mặt.
Hưng phấn trung khu thần kinh: Với liều nhỏ angelicotoxin có tác dụng hưng phấn trung khu vận động huyết quản, trung khu hô hấp và dây thần kinh phế vị làm cho huyết áp tăng, mạch chậm, hơi thở kéo dài, chảy dãi và nôn mữa. Với liều lớn dẫn đến co giật và tê liệt toàn thân.
Kháng khuẩn: Ức chế trực khuẩn ly, thương hàn…vi khuẩn G+. Đối với vi khuẩn lao ở người thuốc có tác dụng ức chế rõ rệt. Theo Đông y, có tác dụng tán hàn giải biểu khu phong táo thấp, chỉ thống giải độc.

Ứng dụng lâm sàng:

Trị cảm mạo đau đầu thường phối hợp với Phòng phong, Khương hoạt, ở phụ nữ có thai và sau đẻ bị cảm đau đầu dùng thuốc kết hợp với Xuyên khung hoặc dùng bài: Khu phong thanh thượng ẩm gồm: Bạch chỉ 12g, Xuyên khung 4g, Phòng phong 12g, Khương hoạt 8g, Hoàng cầm 8g, Sài hồ 8g, Kinh giới 8g, Cam thảo 4g, sắc nước uống.
Trị các loại đau đầu như đau đầu do thần kinh do viêm mũi, viêm xoang, đau lợi răng, đau do thần kinh mặt, đau bao tử…dùng bài Đô lương hoàn dùng bài: Bạch chỉ, Thương nhĩ, Tân di mỗi thứ 12g, Bạc hà 6g, tán bột mịn, mỗi lần uống 4-12g trị viêm mũi, đau đầu. Hoặc bài: Kinh giới, Phòng phong, Bạch chỉ mỗi thứ 12g, Thạch cao sống 20g, sắc nước uống trị đau lợi răng.
Trị ung nhọt sưng tấy, rắn cắn có tác dụng giải độc tiêu sưng bài mủ. Dùng bài: Bạch chỉ, Tử hoa địa đinh, Liên kiều, Qua lâu, Bối mẫu mỗi thứ 12g, Bồ công anh, Kim ngân hoa mỗi thứ 16g, Cam thảo 4g, sắc nước uống chữa được ung nhọt và viêm tuyến vú.

Bài Bạch chỉ hộ tâm tán: Bạch chỉ, Hùng hoàng, Nhũ hương, lượng bằng nhau với rượu ấm chữa rắn độc, rết cắn.